De Tachtigjarige Oorlog heeft, ook in het Westerkwarier, zijn sporen nagelaten. In ons dorp, Noordhorn, bijvoorbeeld werd indertijd nog een flinke veldslag uitgevochten tussen de Spanjaarden onder leiding van Verdugo en de Nederlanders onder leiding van de Engelsman John Norrits (of, beter: Sir John Norreys).
De slag, die plaatsvond op 30 september 1581, werd in 2015 nagespeeld in Noordhorn op nagenoeg dezelfde plaats als in 1581. Ik had de eer samen met een paar anderen het fotoverslag te mogen maken (zie hier voor alle foto’s) en heb er ook een video van gemaakt.
In de geschiedenisboekjes is er niet veel over deze, toch wel grote, slag te vinden. En de reden is: “wij hebben verloren”. Verdugo verpletterde de Staatsen bij deze slag, en daar worden we liever niet aan herinnerd. Op de website van Schansenkrijg hebben ze veel informatie over de Slag bij Noordhorn en het beleg van Niezijl verzameld.
FIETSEN LANGS DE SCHANSEN
Toch is er nog wel het een en ander dat herinnert aan deze slag en de aanwezigheid van de Spanjaarden en de Staatsen in de regio. Niet alleen kun je op de Schansenkrijg-site informatie vinden, er zijn ook een paar fietsroutes langs de ‘schansen’. Ik besloot één van deze route’s te rijden vandaag. Het is een route langs de (voormalige) schansen en een aantal mooie molens.
Slag Bij Noordhorn
De officiële route is van Noordhorn, Niezijl, Grijpskerk, Kommerzijl, Munnekezijl, Zoutkamp, Houwerzijl, Zuurdijk, Niehove en weer naar Noordhorn terug. Na Zuurdijk bevat de route echter weinig historische punten meer en ben ik van de route afgeweken. Kommerzijl heb ik overgeslagen (min-of-meer per ongeluk).
NIEZIJL
De route start in Noordhorn, maar daar heb ik uiteraard al heel veel foto’s van.. dus ben ik rechtstreeks naar Niezijl gefietst. Daar herinnert de straatnaam “Bomsterschans” aan het feit dat hier (foto boven) een belangrijke schans was voor de Staatsen. De schans werd in 1597 geslecht en het dorp weer opgebouwd.
Een duif zat te suffen op een hek aan de Bomsterschans. Toen ik een foto maakte was hij, door de klikgeluiden van het toestel, meteen alert!
GRIJPSKERK
Molen De Kievit in Grijpskerk is een zeer beeldbepalende molen als je langs het dorp gaat. De molen is oorspronkelijk in 1899 gebouwd en is nog steeds, door vrijwilligers beheerd, in gebruik als graanmolen. Vanwege de landschappelijke waarde van de molen zijn er zelfs speciaal bomen gekapt die ‘in het zicht’ stonden.
Vervolgens gaat de officiële route langs Kommerzijl. Daar was een schans, “De Opslach”, gebouwd in 1572 als bescherming van de zoutwinning, tegen de watergeuzen. In 1598 is de schans afgebroken. Resten van de schans zijn bij de molen gevonden. Doordat ik in mijn hoofd had dat ik naar Munnekezijl moest ging ik de verkeerde weg langs. Nu de vergissing was gemaakt had ik geen zin meer om terug te fietsen.
MUNNEKEZIJL
De Schans, Munnekezijl
Op de grens van Friesland en Groningen aan de Lauwers, dus een belangrijke strategische plaats. Hier was dan ook een schans, gebouwd in 1580.
Uiteraard nog even langs molen Rust Roest, die ik eerder ook al eens op de foto had gezet. Maar het weer was vandaag zo prachtig dat ik er nog maar een van heb gemaakt.
ZOUTKAMP
Vervolgens over de dijk gefietst richting Zoutkamp. Recent nog geweest, maar toen zat -op een verder hele mooie dag- nét het weer niet mee toen ik in Zoutkamp arriveerde. Nú wel!
De Batterij – Zoutkamp
Strategisch was Zoutkamp voor de Stad Groningen (die Spaansgezind waren, in tegenstelling tot de Ommelanden die “Staatsgezind” waren en de Unie van Utrecht hadden ondertekend!) erg belangrijk. In 1589 veroverde Graaf Willem Lodewijk de plaats na een vijf dagen durende slag. De Batterij (foto boven) staat op de plaats waar de schans was.
Het was druk in Zoutkamp vandaag. Veel scheepvaart en toeristen op de terassen. Met mijn halve liter water bij mij en wat fruit laat ik de terassen echter liever links liggen. De rit duurt zo al lang genoeg 🙂
ZUURDIJK
Volgende stop op de officiële route was Zuurdijk. Toen ik laatst hier in de regio was wilde ik daar al heen maar koos toen uiteindelijk voor Houwerzijl omdat er een leuk fietspad was van Zoutkamp naar Houwerzijl.
Hoewel in de route niet genoemd, is er in Zuurdijk een heel mooi kerkje!
De kerk dateert mogelijk uit de eerste helft van de 13e eeuw. Door zijn hoge ligging bleef de kerk behouden bij de Sint-Luciavloed in 1287, toen de Zuiderdijk doorbrak. In de noordmuur zijn sinds de restauratie in 2011 restanten uit deze periode te zien. [..] In de 17e eeuw werden 3 gotische ramen in de zuidmuur gemetseld om zo meer licht in de kerk te krijgen. Dit hangt samen met de reformatie; voortaan moesten kerkgangers ook de Bijbel en psalmen kunnen meelezen. In de 19e eeuw werden om nog meer licht te verkrijgen in de oostmuur nog twee vensters in dezelfde gotische stijl geplaatst, waarbij gebruikgemaakt werd van sloopmateriaal, zoals dakpannen. Lees verder op Wikipedia.
Ik vind dit, samen met het kerkje in Niehove, tot nu toe één van de mooiste kerkjes uit de regio die ik ken, met name het interieur dus. Het interieur is erg bijzonder en het ademt gewoon een geweldige sfeer (meer foto’s hier onder).
Nagenoeg tegenover het kerkje staat Molen “De Zwaluw”. De molen is gebouwd in 1858 en gerestaureerd in 1974 en sinds 2012 in eigendom van “Het Groninger Landschap”. Lees hier alle details over deze molen.
Na Zuurdijk gaat de officiële route vervolgens langs nog wat plaatsen waar met name de Horeca “op de kaart staat”, en geen schansen of molens meer. Dus besloot ik een afwijkende route te nemen verder. Van Zuurdijk ging ik naar Warfhuizen, Luchtwachttoren 701, Roodehaan, Saaksum, Oldehove en zo weer naar Noordhorn. De kaart van Google Maps klopt niet helemaal helaas, maar het gaat om het idee.
WARFHUIZEN
Ik kan mij niet herinneren ooit echt in Warfhuizen te zijn geweest. Ben er wel eens met de auto doorheen gereden maar echt rondkijken heb ik er nooit gedaan. Toen ik er doorheen fietste zag ik een mooi kerkje en de deuren stonden open.
Eénmaal binnen zag ik tot mijn verassing dat het, dacht ik, een Rooms Katholieke Kerk was. Die tref je niet veel aan in het Noorden, laat staan dat ik ‘m hier had verwacht. Maar sterker nog, het blijkt een Kluizenarij te zijn met kapel. De “Kluizenarij Onze Lieve Vrouwe van de Besloten Tuin” is gevestigd in de voormalige Hervormde Kerk. Ik ben er niet lang gebleven want hoewel er veel te zien was waren er ook mensen die stilte hielden e.d. Daarnaast merkte ik dat de kluizenaar (die ik voor priester aanzag) mijn “toeristische aanwezigheid” ook niet zo leuk vond.
LUCHTWACHTTOREN 701
De Luchtwachttoren bij Warfhuizen is een overblijfsel uit de “Koude Oorlog”. Eén van de weinige overigens en min of meer bij toeval.
De Luchtwachttoren werd in 1953 gebouwd voor het Korps Luchtwachtdienst (KLD). De KLD wilde eigenlijk een toren bouwen boven op het Brabantse zaadteelt- en bietveredelingsbedrijf Goyarts en Zn aan de Merneweg 46-48 in Wehe-den Hoorn, maar de eigenaar wilde niet hieraan meewerken. Daarop werd de luchtwachttoren aan de Baron Van Asbeckweg gebouwd.
De toren heeft een totale hoogte 15,44m. en is gebouwd van prefab betonnen raatbouwelementen. Boven op de toren is het uitkijkplatform, dat bestaat uit een open ruimte van 3 bij 3 meter met een 1,5 meter hoge borstwering. De toren is gebruikt tot 1968, het jaar waarin het Korps Luchtwachtdienst ook in de noordelijkste regio’s definitief is opgeheven (bron).
Het Korps Luchtwachtdienst (KLD) was een Nederlandse organisatie belast was met de observatie en melding van in het nationale luchtruim binnengedrongen vijandelijke vliegtuigen, met name uit de Sovjet-Unie. De dienst was onderdeel van het Commando Luchtverdediging van de Koninklijke Luchtmacht.
Het KLD bemande tussen 1950 en 1968, tijdens de Koude Oorlog, een semi-geheim netwerk van luchtwachttorens en andere uitkijkposten met vrijwillige waarnemers. Doel was het met zicht (kijkers) en gehoor signaleren, melden en volgen van vliegtuigen die beneden het toenmalig radarbereik vlogen, dat was een hoogte van minder dan 1500 meter. Naast vliegtuigobservaties en eventuele verdachte scheepsbewegingen meldden de vrijwilligers bijzonderheden over de lokale situatie en het weer (bron).
ROODEHAAN
Terug richting Warfhuizen en vervolgens richting Roodehaan. Een gehucht met een (grote) camping en veel waterrecreatie.
Het gehucht is vernoemd naar herberg ‘De Roode Haan’, die hier vroeger aan het Winschoterdiep stond. Ik was er wat plaatjes aan het maken van de brug en de korenvelden toen mij opviel dat een groep mussen steeds de velden in ging, daar zich tegoed deden aan wat graan, en weer de bomen in vlogen. Daar moest natuurlijk een plaatje van gemaakt worden!
Mussen in het koren bij Roodehaan
Het was inmiddels al behoorlijk laat geworden dus “op de pedalen” en naar huis. Via Oldehove (geen foto’s) terug naar Noordhorn.
SCHANSENKRIJG FIETSROUTES EN MEER INFORMATIE
De fietsroutes van de Schansenkrijg zijn onder andere hier te downloaden.
https://fietsen.groningen.nl/gratis-fietsroutes/schansenkrijg-fietsroute-2
Ze zijn ook af te halen bij Molen Fortuna in Noordhorn (wanneer geopend). Zie de website van Fortuna voor meer informatie: http://www.molenfortuna.nl/
De video die ik indertijd, samen met één van mijn dochters, heb gemaakt is hier te bekijken.
ROUTE
De officiële route is ca. 35 kilometer. Ik heb, door af te wijken van de route, vandaag 46 kilometer afgelegd.
FOTO’S
Klik op de foto’s voor een vergroting
